شبکه های اجتماعی نارفیقان کودکان و نوجوانان

علاوه بر مسئله هویت‌یابی که خود دارای مراحل مختلف است و در این مقال نمی‌گنجد؛ طوفان‌های و انقلاب‌های دیگری نیز در زندگی نوجوان در حال وقوع است؛ “انقلاب هورمونی و تحول زیست شناختی، انقلاب عقلانی و یا پدیدآیی تفکر انتزاعی، انقلاب عاطفی و یا ظهور عواطف و هیجانات متنوع (به ویژه پدیده عشق) انقلاب ارزشی ـ اخلاقی و دست یافتن به استقلال اخلاقی و یا خود پیروی اخلاقی (بلوغ اخلاقی)”

واضح است فردی که درگیر این طوفان‌ها و بحران‌هاست در حالت تعادل به سر نمی‌برد، گاه خشمگین است و پرخاشگر، گاه گوشه‌گیر و منزوی، گاه عاشق پیشه است و گاه خبیث و بی تفاوت و … این فرد غالبا در روابط اجتماعی خود دارای زاویه دید روشنی نیست. یا به اصطلاح بزگترها به درستی «راه را از چاه» باز نمی شناسد.

نوجوان بلوغ‌های متفاوتی را تجربه می‌کند؛ بلوغ جسمی، بلوغ عاطفی، بلوغ اجتماعی، و … چه بسا افرادی که سال‌ها از نوجوانی شان گذشته اما هنوز به بلوغ اجتماعی درست و درمانی دست نیافته‌اند.

طبق نظر کارشناسان : “اغلب انحراف‌های اخلاقی و اجتماعی و ظهور آسیب‌های عاطفی و رفتاری به واسطه نارسایی در بلوغ عاطفی است و بلوغ واقعی در نوجوانی زمانی رخ می‌دهد که او بتواند ضمن کسب مهارت‌های اجتماعی و عاطفی، نیازهای واقعی را از نیازهای کاذب تشخیص دهد، این تشخیص متضمن عبور از مراحل پیچیده رشد عاطفی است که با ارضای نیازهای سطح پایین و راه یافتن به نیازهای سطح بالاتر رخ می‌دهد.”

نوجوان و ارتباط

با مقدمه مختصری که در باب نوجوانی و بلوغ گفته شد، بهتر می‌‌توان درباره ارتباطات نوجوانی فکر و صحبت کرد. نوجوان نیاز به ارتباط دارد؛ بلوغ اجتماعی او از رهگذر همین روابط اتفاق می‌افتد. البته که او به واسطه شرایط و سن و سالی که در آن به سر می‌برد به ارتباط با دوستان و همسالان علاقه بیشتری نشان می‌دهد و به دلیل میل به کسب استقلال سعی می‌کند که رشته‌های ارتباطی خود با والدین را یکی یکی بگسلد. این آغاز استقلال یابی است. در این میان وسایل ارتباطی چه نقشی در ارتباطات نوجوان بازی خواهند کرد. به واسطه حضور تکنولوژی در زندگی بشر مدرن، ارتباط شکل و گستره‌ی متفاوتی نسبت به گذشته دارد. دو دهه قبل، کمتر نوجوانی بود که در کشور خود، در شهر و خانه و پشت رایانه شخصی اش نشسته باشد و بتواند با یک نفر در آن سر دنیا ارتباط برقرار کند. این روزها که ارتباط از این هم ساده تر شده، کافی است یک گوشی موبایل داشته باشید و یک خط نه چندان پرسرعت اینترنت و یک اپلیکیشن ارتباطی تا بتوانید با هر کسی در هر جای جهان به سادگی ارتباط برقرار کنید.

آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی برای نوجوانان

نوجوان ما در حالی درگیر استفاده از شبکه‌های اجتماعی است که هنوز فرهنگ و بسترسازی مناسبی در کشور ما جهت استفاده از این شبکه‌ها اتفاق نیفتاده است و مثل هر تکنولوژی دیگری قبل از فرهنگ استفاده، فنآوری آن به زندگی‌ها وارد شده است. در حالی که این شبکه‌ها این روزها وسیله‌ای شده‌اند برای ایجاد شبهه، شایعه پراکنی و ارتباطات ناسالم؛ والدین نگرانی‌های عمیقی از باب در اختیار قرار دادن یا ندادن این تکنولوژی به نوجوانان خود دارند.

در همین راستا دکتر مجیدابهری؛ آسیب شناس اجتماعی می‌گوید: ۹۵ درصد از کاربران شبکه‌های اجتماعی و نرم افزارهای تلفن همراه استفاده غیرمنطقی و غیراصولی از آن دارند.

الف: ارتباطات خارج از چارچوب و بی نظارت

تا پیش از این، یعنی قبل از ورود تکنولوژی به زندگی، امکان نظارت و کنترل دوستی‌ها و ارتباطات فرزندان توسط والدین، بیشتر بود. اما با امکاناتی که اپلیکیشن‌های ارتباطی همانند واتساپ، وایبر، لاین، تلگرام و … در اختیار کاربران خود قرار می‌­دهند و مختصاتی که این تکنولوژی‌ها با خود دارند، امکان کنترل ارتباطات بسیار کاهش یافته است. نوجوان فناوری‌ای با خود به همراه دارد که در هر زمان از شبانه روز، در اتاقش، توی تخت، توی کلاس و … می‌تواند با هر کسی در هر موردی به گفتگو بنشیند. و به دلیل همان انقلاب‌های هورمونی و روحی که در ابتدای بحث از آن یاد شد، و کنجکاوی ای که خاص این برهه ی سنی است، اغلب این روابط، روابط با جنس مخالف است که نوجوان در آن بسیار نابلد است و خیلی زود به دام مسائل و مشکلات جدی می‌افتد. ارتباط با افرادی که هویت نامعلومی‌دارند و نوجوان هیچ شناختی از آنها ندارد، سبب بروز گاه فجایع گسترده ای می‌شود.

علاوه بر این، دلبستگی‌ها و وابستگی‌های عاطفی کاذب که نوجوان، خاصه دختران نوجوان به آن دچار می‌شوند، آنها را در بحرانهای بلوغ دچار پسرفت و مشکل می‌کند. بلوغ به خودی خود، حدی از انزوا، گوشه گیری، پرخاشگری و بی قراری را با خود به همراه دارد، حال اگر با روابط خارج از محدوده و دلبستگی‌های عاطفی بی سرانجام و زودهنگام همراه شود، اغلب مشکل افسردگی را به دنبال خواهد داشت. افسردگی ِ نوجوانان یکی از اتفاقات دوره نوجوانی است که حل این بحران گاه نیاز به حضور مشاور و پزشک دارد.

ب: کودک‌ربایی و سوءاستفاده جنسی

بسیاری از کارشناسان استفاده از تکنولوژی خاصه شبکه اجتماعی را برای افراد زیر ۱۸ سال مضر می‌دانند، این کارشناسان معتقدند که چون کودک و نوجوان به مهارتهای عاطفی و ارتباطی آشنا نیستند و معیارهای اخلاقی و شخصیتی هنوز به خوبی در آنها شکل نگرفته، ممکن است که آنها را در معرض سوءاستفاده‌های مجرمان خطرناک قرار دهد. کودک ربایی یکی از اتفاقاتی است که به دلیل در اختیار قرار دادن اطلاعات شخصی و در نظر نگرفتن حریم خصوصی توسط کودک و نوجوان در شبکه‌های اجتماعی، به راحتی اتفاق می‌افتد. مجرمان می‌‌توانند به سادگی به اطلاعات شخصی افراد به واسطه عدم رعایت نکات امنیتی، دسترسی پیدا کنند و کودک و نوجوان آسیب پذیرترین کاربران این شبکه‌ها هستند.

بنابراین سوءاستفاده سایبری و سوءاستفاده جنسی (به صورت، کلام یا تصویر) از جمله آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی برای کودک و نوجوان است.

ج: حجم گسترده اطلاعات بی‌سانسور

مشخصه ی اینترنت این است که همه ی امکانات دیگر تکنولوژی‌ها را در خود یکجا دارد؛ صوت، تصویر، فیلم، تکست و همه اینها به صورت یکجا در اختیار کاربران قرار می‌گیرند. یک شبهه اعتقادی، یک موضوع علمی مربوط به روابط زناشویی، یک کلیپ اروتیک و هزاران هزار اطلاعات دیگر بدون شناخت از فردی که پشت این حساب کاربری نشسته است برای او ارسال می‌شود و نوجوان را تصور کنید که در معرض سیل گسترده ای از اطلاعات راست و دروغ و بی نظارت قرار خواهد گرفت.

شبکه‌های اجتماعی همانند فیسبوک، اینستاگرام، توییتر و … کاربران بسیار زیادی از سراسر دنیا دارد که روزانه اطلاعات زیادی در مورد خود به اشتراک می‌گذارند، هیچ کدام به این فکر نمی‌کنند که مخاطب آنها ممکن است یک کودک یا نوجوان باشد، بنابراین خطر قرار گرفتن در معرض اطلاعات بدون نظارت و کنترل بسیار زیاد است.

د: علم سطحی

این خطر کودک و نوجوان و بزرگسال نمی‌شناسند؛ همه در معرض آن هستند. حجم بسیار زیاد اطلاعاتی که در فضای مجازی جا به جا می‌شود، اخبار، مطالب مثلا علمی و اعتقادی و … که گاه بسیاری از آنها ریشه در واقعیت ندارد، به فرد نوعی حس عالمیت کاذب می‌دهد. در حالی که علمی که از این طریق به دست می‌آید بسیار سطحی است. افراد به سادگی خطوط نه چندان مستند یادداشتهای وبلاگی را به خواندن کتاب ترجیح می‌دهند و دارای اطلاعاتی سطحی و گاه نادرست می‌شوند.

بلوغ زود رس ناشی از تماشای محتوای غیر اخلاقی، اثرات منفی مشاهده محتوای خشونت آمیز که این روزها نیز زیاد در اینترنت یافت می‌شود، شکل گرفتن هویت دوم در اثر زندگی در فضای مجازی برای کودک و نوجوان، آسیب‌های جسمی بر اثر استفاده زیاد از موبایل و تبلت، افزایش اضطراب، از بین رفتن تمرکز، اختلال در خواب، روابط با جنس مخالف و مواردی از این دست از جمله آسیب‌های جدی است که فضای مجازی به دنبال خود دارد.

در این میان اما شکل گیری هویت دوم خطری مهم است. کودک و نوجوان در فضای مجازی فعالیت نمی‌کنند بلکه زندگی می‌کنند، دوستانی از نقاط مختلف با فرهنگ و عقاید مختلف پیدا می‌کنند، هیچ مرزی در دسترسی اطلاعات و محتوا برای آن‌ها وجود ندارد، آن‌ها همانند بسیاری از کاربران دیگر این فضا، به دلیل این ویژگی فضای مجازی که حیات افراد مساوی با فعالیت کردن شان است، باید شب و روز وقت بگذارند و طبیعتا خیلی‌ها آنق سمیت از خودشان را در این فضا به اشراک می‌گذارند که بقیه علاقه دارند ببینند و به بیانی دیگر هیچ کس از عیب و نقص‌های خود چیزی نمی‌گوید و به این ترتیب هویت دومی ساخته می‌شود که مطلوب سایرین نیز هست و کم کم بر خود نوجوان القا می‌شود که خیلی فرد بی عیب و نقصی هست و به این ترتیب نیمی از زندگی اش در اوهام و توهم پیش می‌رود، از جمع‌های بیرونی و ارتباطات بیرون باز می‌ماندف مهارت‌های اجتماعی اش رشد نمی‌کند، در همان فضای مجازی دلبسته می‌شود و ممکن است انتخاب همسرش را نیز به همان فضا بسپارد! انتخاب فردی که او نیز یقینا آن قسمتی از خود را به اشتراک گذاشته است که مورد پسند بقیه ست و در نتیجه بسیاری از عیوب و نواقص از چشم هم پنان می‌کنند و سرانجام در مقطعی ناچارند با واقعیت رو به رو شوند و هزینه رو به رو شدن با این حقیقت ممکن است طلاق و جدایی یا ضربه‌های عاطفی باشد.

اضطراب و تشویش نیز از پیامدهای شبکه‌های اجتماعی و محتوا و رابطی است که در این فضا دیده می‌شود. حتی بازی‌های آنلاین نیز در تزریق این اضطراب در فکر و روح کودک موثر است. هیجان منفی و اضطراب سبب بروز مشکلات روحی و رفتاری در کودک و نوجوان می‌شود. محتوای پورن و خشونت آمیز در این فضا، ارتباط با جنس مخالف، بازی‌های آنلاین و تلاش برای دیده شدن از جمله عوامل تشدید اضطراب است که فضای مجازی پدید آورنده آن محسوب می‌شود.