نگاهی به شبکه‌های اجتماعی ایرانی

عضو انکارناپذیر و بسیار تاثیرگذار این دنیای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و سرویس‌های پیام‌رسان هستند؛ پدیده‌ای که تاثیر مستقیمی بر زندگی روزمره ما دارد، اما در کنار شبکه‌های اجتماعی جهانی که میلیاردها کاربر به آنها وابسته هستند، چند سالی است شبکه‌های اجتماعی بومی و ایرانی نیز فعالیت خود را آغاز کرده‌اند. البته عمر شبکه‌های اجتماعی در ایران حتی بیشتر از گوشی‌های هوشمند و اپلیکیشن‌های موبایل است.

شبکه‌های اجتماعی مانند کلوب که فعالیت خود را از چند سال پیش آغاز کرده‌اند در همین گروه قرار می‌گیرند. با روی کار آمدن سایت‌هایی مثل فیسبوک و تمایل کاربران به آنها‌، بارها شاهد بوده‌ایم نمونه‌های نه‌چندان قوی و قابل اعتنایی از آنها در ایران نیز راه‌اندازی شده است. این تلاش‌های نافرجام و بی‌تمایل بودن کاربران به شبکه‌های اجتماعی وطنی این شبهه را به وجود آورده که آیا وجود چنین خدماتی کاربران داخلی را جذب می‌کند؟ و آیا با وجود شبکه‌های اجتماعی پرطرفداری مانند اینستاگرام و پیام‌رسان‌هایی مانند تلگرام نیازی به حضور نمونه‌های بومی و ایرانی وجود دارد؟ البته در این میان تجربه‌های موفق و قابل تاملی نیز شکل گرفته است که می‌توان به پیام‌رسان بیسفون اشاره کرد؛ پیام‌رسانی که وزیر ارتباطات نیز در سخنان خود گفته از آن استفاده می‌کند.

در چند سال اخیر و با روی کار آمدن گوشی‌های هوشمند و همچنین فعالیت توسعه‌دهندگان ایرانی در زمینه تولید اپلیکیشن فارسی، این بخش از خدمات اینترنتی هم دستخوش تغییرات جدیدی شده است. از طرفی ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی تاکید زیادی در حمایت از شبکه‌های اجتماعی بومی کرده و این مساله را در دستور کار شورای عالی فضای مجازی قرار داده است.

پاسخ به نیازها

کمتر کاربر ایرانی را می‌توان پیدا کرد که روی گوشی هوشمند خود اپ تلگرام یا اینستاگرام را نداشته باشد. با نگاهی به نسل جوان‌تر می‌توان به این نتیجه رسید که این تمایل به حضور در شبکه‌های اجتماعی تنها به عضویت در آنها محدود نمی‌شود و بخش عظیمی از این بخش از جامعه فعالیت پررنگی در این اپ‌ها و فضای مجازی دارند. در این میان اپ‌ها و سرویس‌های ایرانی نیز با شکل‌ها و خدمات مختلف راه‌ افتاده‌اند و سعی می‌کنند بخشی از این کاربران را به سمت خود جذب کنند، اما سوالی که پیش می‌آید این است که حضور این شبکه‌های اجتماعی بومی در کنار غول‌هایی مانند اینستاگرام چگونه می‌تواند کاربران را به خود جلب کند؟

«در دنیا صدها شبکه اجتماعی و اپ مختلف وجود دارد که خدماتی مشابه و ویژگی‌هایی جزئی را در اختیار کاربران قرار می‌دهند، اما قطعا هرکدام از این اپ‌ها نمی‌تواند به تمام نیازهای کاربران پاسخ دهد. به‌طور مثال اپی مثل تلگرام با وجود تمام قابلیت‌هایش، مشکلاتی را هم برای کاربران ایرانی ایجاد کرده است. نیازهایی که شاید برای دیگر کاربران این اپ در نقاط دیگر جهان چندان قابل توجه نباشد. وظیفه‌ای که شبکه‌های اجتماعی بومی در قدم اول می‌توانند داشته باشند پاسخ به همین نیازهای اختصاصی برای کاربرانی است که شناخت بیشتری نسبت به آنها دارند. پاسخ به نیازها که می‌توان نام بومی‌سازی را هم روی آن گذاشت، باعث می‌شود کاربر در کنار خدماتی که پیش از این دریافت می‌کرده، پاسخی برای کمبودهایی که احساس می‌کند نیز بیابد.»

«به طور مثال دسته‌بندی کانال‌ها، امکان دیده نشدن در زمان آنلاین شدن و همچنین باز کردن پیام‌های خوانده نشده، ویژگی‌هایی است که تلگرام در خود جای نداده‌، اما تعداد زیادی از کاربران ایرانی از دریافت این خدمات استقبال کرده و حتی حاضر هستند برای آن بهایی پرداخت کنند. این وظیفه‌ای است که شبکه‌ها و اپ‌های ایرانی باید آن را دنبال کنند و با شناخت کامل از جامعه هدف خود در جهت ارائه آن خدمات فعالیت کنند. در غیر این صورت نمی‌توان یک شبکه اجتماعی ایرانی را که خدماتی درست مشابه نمونه خارجی ارائه می‌کند، موفق دانست.»

ویسگون میگوید  «زمانی که کار خود را برای طراحی یک شبکه اجتماعی عکس محور شروع کردیم این نکته را در نظر گرفته بودیم که ما نباید اینستاگرام باشیم. در اصل تمرکز اصلی ما روی نیازهایی بود که اینستاگرام چندان به آن پاسخ نمی‌دهد. از طرف دیگر شبکه‌ای مانند پینترست به دلایل مختلف در ایران از استقبال چندانی برخوردار نبود. در نتیجه ما تصمیم گرفتیم ترکیبی از خوبی‌های این دو را در کنار ویژگی‌هایی که بیشتر به درد کاربران ایرانی می‌خورد، در قالب شبکه اجتماعی ویسگون عرضه کنیم.»

او بزرگ‌ترین مشکل اپ‌ها و سرویس‌های ایرانی را برای رقابت با رقبای خارجی نبود امکانات، سرمایه و زیرساخت لازم برای راه‌اندازی این شبکه‌های اجتماعی می‌داند: «یکی از بزرگ‌ترین مشکلات همین نبود توجه و سرمایه لازم برای کارهای بزرگ است. به طور مثال ما سه سال از عمرمان می‌گذرد، سال‌هایی که بسختی گذشته است. مصائب زیادی را تحمل کرده‌ایم تا به این نقطه برسیم. با این حال نبود امکانات باعث شده هنوز نسخه آی‌او‌اس نداشته باشیم و بخش زیادی از کاربران ایرانی را که از گوشی‌های آیفون استفاده می‌کنند، از دست بدهیم.»

معرفی محبوب ترین شبکه های اجتماعی حال حاضر اینترنت

از جنگ تا حمایت

مانند هر پدیده جدیدی، شبکه‌های اجتماعی نیز زمان ورود به ایران و همه‌گیر شدنشان با بازخوردهای منفی و مثبتی روبه‌رو شدند، اما در چند سال اخیر و در حال حاضر این فضا به شکل دیگری درآمده است و مسئولان به‌جای آن‌که به فکر ایجاد محدودیت در این فضا باشند، راه فرهنگی و استفاده از فرصت‌های اجتماعی از آن را در دستور کار خود قرار داده‌اند. تا جایی که همان طور که در خبرها و نقل قول‌ها شنیده و خوانده‌اید در یک سال اخیر تمرکز زیادی روی شبکه‌های اجتماعی بومی و فارسی زبان شده و ارگان‌های مختلف بر اهمیت حمایت از این شبکه‌های اجتماعی تاکید کرده‌اند، اما آن طور که فعالان این حوزه عنوان کرده‌اند این حمایت در عمل چندان به تحقق نرسیده‌است.

ویسگون که حالا در سال سوم فعالیت خود به سرمی‌برد تا به حال نتوانسته نظر مسئولان را به خود جلب کند: «در این سه سال از حمایت خاصی برخوردار نشده‌ایم. در صورتی که انتظار می‌رود این موضوع باید توجه بیشتری را به خود جلب کند.»

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، پیش از این با تمرکز بر اهمیت شبکه‌های اجتماعی بومی هزینه کمتر و امنیت بیشتر را از مزایای استفاده از شبکه‌های اجتماعی داخلی برشمرد و حمایت دولت از این شبکه‌ها تا جذب بیش از ده میلیون کاربر را وعده داد. باید منتظر ماند و دید آیا بحث حمایت و توجه به شبکه‌های اجتماعی داخلی تنها به بخش دولتی محدود می‌شود یا بخش خصوصی نیز زیر چتر این حمایت قرار خواهد گرفت.

تنها در ایران نیست که سایت‌ها و اپلیکیشن‌هایی با هدف ایجاد شبکه‌های اجتماعی بومی شکل می‌گیرد. در واقع در بیشتر کشورهای دنیا با وجود این‌که شبکه‌های اجتماعی اصلی مانند فیس‌بوک، توییتر، اینستاگرام و پیام‌رسان‌هایی مانند واتس‌اپ و مسنجر فیسبوک از محبوبیت قابل قبولی برخوردار هستند، اما در کنار آنها اپ‌ها و سایت‌های بومی نیز به فعالیت خود حتی بسیار پررنگ‌تر از ایران ادامه می‌دهند.«در بیشتر کشورهای دنیا شبکه‌های اجتماعی بومی در اشکال مختلف به فعالیت خود ادامه می‌دهند، اما هر کدام با تمرکز به خدماتی خاص می‌توانند کاربران خود را جذب کنند. این سرنوشتی است که برای شبکه‌های اجتماعی فارسی زبان نیز اتفاق خواهد افتاد و در آینده شاهد این خواهیم بود که تعدادی از شبکه‌های فعلی ریزش پیدا کنند و باقی آنها به مسیر خود و شاید در خدماتی اختصاصی ادامه دهند.»

«کافی است به بازارهای معتبر ارائه اپلیکیشن مانند گوگل‌پلی و اپ‌استور سر بزنید تا ببینید حداقل در هر روز یک شبکه اجتماعی جدید یا یک اپ پیام‌رسان کار خود را شروع می‌کند. پس این نشان می‌دهد این فضا هنوز اشباع نشده است. زمانی که فیسبوک فرمانروای بی‌چون و چرای شبکه‌های اجتماعی بود کسی فکرش را نمی‌کرد اینستاگرام تا این حد بتواند پیشرفت کند. اتفاقی که پیش از آن نیز برای مای‌اسپیس رخ داده بود. یا در همین ایران، تا قبل از مشکلی که برای وایبر افتاد کسی نیم‌نگاهی به تلگرام نمی‌انداخت، اما یکباره شاهد کوچ دسته جمعی ایرانی‌ها به آن بودیم.»

«اگر بتوانیم فضای قابل اعتمادی برای کاربران خود ایجاد کنیم که در بستر آن خدمات بهتر یا حتی برابر با مدل‌های خارجی ارائه کنیم، هیچ دلیلی وجود نخواهد داشت که جلوی موفقیت ما را بگیرد. تمام کاربران دنیا دنبال خدمات بهتر و فضای امن‌تر هستند، پس اگر این خدمات از طرف یک اپ ایرانی ارائه شود چرا نباید انتظار موفقیت داشت.»

می‌توان نتیجه گرفت حداقل به همین زودی‌ها نباید انتظار داشت شبکه‌های اجتماعی فارسی زبان از پا بنشینند و باید منتظر اتفاقات جدید‌تر و متفاوت‌تر بود.

بزرگترین شبکه های اجتماعی دنیا و میانگین سنی کاربران