شبکه های اجتماعی به یکی از عرصه های مهم در ارتباطات اجتماعی در جامعه قرن بیست و یکمی امروز تبدیل شده اند. گرچه در کشورمان بسیاری از جوانان و کاربران شبکه های اجتماعی تنها به جنبه های سرگرمی و دوست یابی یا گفت وگو متوسل شده اند اما این شبکه ها دارای مزایای بسیاری در حیطه های مختلف اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی هستند که بهره گیری از این ظرفیت ها می تواند به نحو چشمگیری باعث ارتقای زمینه ی استفاده از آن ها شود.
با صنعت چاپ، بشر از دوران شفاهی به نوعی گذر کرد و نوشتار معنایی گسترده یافت؛ به گونه یی که این نقطه ی عطف آغازگر گذر از دوران پیشامدرن به دوران مدرن شد. در عصر حاضر با برداشته شدن فاصله ها و گسترش ارتباطات، رسانه های کاغذی تبدیل به رسانه های دیجیتال و الکترونیکی شده اند.
در سیر تاریخی در دورانی، عناوینی همچون «شهروند» (citizen) در جوامع بشری به کار می رفت تا اینکه در دوران کنونی عنوان «شبکه وند» (netizen) هرچند بصورت استعاری و نمادین بکار می رود. در عصر نوین ارتباطات اجتماعی هر شهروند می تواند به عنوان خبرنگار مسوولیت اطلاع رسانی به جامعه را در خارج از چارچوب های سنتی پیشین بر عهده گیرد. از آنجا که هدف تنها ارسال پیام یا مخابره یک رویداد و تحلیل است از نظر شکلی نیز چندان معیار دقیقی برای طراحی و تنظیم نیاز ندارد و این اصل و ماهیت خبر است که دارای اهمیت است.
به طور کلی شبکه های اجتماعی (social network) مانند فیس بوک، توییتر، یوتیوب و گوگل پلاس و… دارای شاخصه هایی هستند که آن ها را از رسانه های جمعی و حتی رسانه های اجتماعی متمایز می کند اما همین شبکه ها می توانند یاوری نوین برای اطلاع رسانی باشند.
شبکه های اجتماعی دارای برخی ویژگی های حایز اهمیت هستند که می توانند در عرصه ی رسانه یی نیز مورد توجه قرار گیرند. ویژگی هایی همچون کم هزینه تر بودن تولید محتوا در آن ها، داشتن سبک ارتباطی متمایز ، ایجاد شرایط برای گفت وگوهای دو نفره و بدون واسطه، ایجاد تولید محتوا توسط کاربر، حس مالکیت محتوا و تعامل رو در رو، چند رسانه یی بودن به این معنا که می توانند همزمان دارای متن، صوت، تصویر باشند و در نهایت پاسخ لحظه یی و آنی و قابلیت ویرایش در آن از نقاط برجسته ی این شبکه ها است.
به نظر برخی کارشناسان و فعالان رسانه یی، اکنون شبکه های اجتماعی تقریبا به اندازه خبرگزاری های بزرگ منشا اثر شده اند و حتی در برخی مواقع بیشتر از آن ها نفوذ دارند. به عنوان نمونه برخی آمارها نشان می دهند که در آمریکا یا کشورهای اروپایی گاهی اوقات یک مدیر یا مسوول دولتی و غیر دولتی یک خبر را از طریق فیسبوک یا پلاس و دیگر صفحه های شخصی خود در شبکه های اجتماعی، بسیار زودتر از رسانه های رسمی منتشر می کند.
در کشور ما نیز در برخی موارد شاهد هستیم که اخباری خاص با سرعتی فراتر از شکل رسمی ارسال پیام، قبل از اینکه در رسانه های رسمی و خبرگزاری ها دیده شود به وسیله یک مسوول رسانه یی و حتی یک شهروند-خبرنگار در شبکه های اجتماعی همچون پلاس یا فیسبوک و … قرار می گیرند.
برخی اما معتقدند از آنجا که بسیاری از کاربران در شبکه های اجتماعی با اصول خبرنویسی و روایت حرفه یی از رویدادها آشنا نیستند، این عرصه نمی تواند فضای مناسبی برای دریافت اطلاعات دقیق و صحیح باشد.
شبکههای اجتماعی ابزار تعامل دو طرفه در عرصه اطلاع رسانی
«امیرعلی امیری» صاحب امتیاز تارنمای خبری-تحلیلی «تابناک» در مورد تاثیر شبکه های اجتماعی بر فعالیت اطلاع رسانی گفت: شبکه های اجتماعی اکنون برای خود جایگاه رسانه یی را در عرصه اطلاع رسانی پیدا کرده اند و به نظر می رسد نسل جدیدی از رسانه در اطلاع رسانی تلقی می شوند. اکنون ما در حال گذار از مرحله یا فاز نوشتاری هستیم و رسانه های نوشتاری به سمت نسل های جدید اطلاع رسانی در فضای دیجیتال و فضای مجازی و اینترنتی در حرکت هستند. به نظر می رسد که با شبکه های اجتماعی به دلیل تعامل دو طرفه یی که دارند نسل جدیدی از رسانه و ارتباطات به میدان اطلاع رسانی آمده است. به طور طبیعی این شبکه ها جای خود را باز کرده اند و در آینده فضای عمل آن ها بیشتر نیز می شود.
وی در مورد تاثیر این شبکه ها بر فعالیت سنتی اطلاع رسانی نیز ابراز داشت: همانطور که رسانه های مجازی افکار عمومی را بی نیاز از رسانه های نوشتاری نکردند شبکه های اجتماعی نیز افکار عمومی را از فضای مجازی و رسانه های سنتی و نوشتاری بی نیاز نکرده اند. کماکان روزنامه ها در سراسر دنیا در بحث رسانه و اطلاع رسانی جایگاه خود را دارند؛ فضای مجازی و شبکه های اجتماعی در کنار آن فعالیت می کنند و بخشی از فضای اطلاع رسانی افکار عمومی را به خود اختصاص داده اند.
مدیر تابناک در مورد تاثیر مثبت و منفی شبکه های اجتماعی بر مطبوعات نیز گفت: افکار عمومی و انسان ها میزان مشخصی از زمان را برای پرداختن به رسانه اختصاص می دهند؛ خود به خود وقتی این زمان به شبکه های اجتماعی اختصاص پیدا می کند از زمان پرداختن به مطبوعات، شبکه های مجازی و رسانه های دیگر کم می کند. بیشتر بودن جاذبه باعث اختصاص زمان بیشتر به یک رسانه می شود و به همین علت است که از میزان زمانی که مردم به رسانه های نسل های گذشته اختصاص می دادند کم شده است و زمان بیشتری به عرصه های نوین ارتباطات و اطلاع رسانی اختصاص می یابد. مساله مانند این است فردی که در گذشته به رادیو گوش می داد با آمدن تلویزیون توجه وی به رادیو کمتر شده است و زمان بیشتری به تلویزیون اختصاص می دهد.
امیری در مورد اینکه چه ویژگی مهمی شبکه های اجتماعی را متمایز از دیگر رسانه ها می کند نیز گفت: به نظر می رسد شبکه های اجتماعی ویژگی های خاص خود را دارند و صد در صد جایگزین رسانه های یک طرفه می شوند زیرا رسانه های نوشتاری و مجازی به طور عمده رسانه هایی هستند که به صورت یک طرفه با مخاطب ارتباط برقرار می کنند ولی شبکه های اجتماعی رسانه های دو طرفه یی هستند که تعامل بیشتری را در حیطه ی اجتماعی با مردم برقرار می سازند. شبکه های اجتماعی آسیب های زیادی را به تعامل رو در رو (face to face) مردم هم وارد می کنند. مردم به جای اینکه با هم رودررو ملاقات کنند بیشتر در وایبر و فیسبوک و دیگر رسانه ها با هم ارتباط برقرار می کنند. شبکه های اجتماعی به رقیبی مهم برای ملاقات های چهره به چهره تبدیل شده اند.
شبکههای اجتماعی میتوانند به کمک رسانههای سنتی بیایند
«محمد رضا رضوانی» مدیر روابط عمومی روزنامه ی «جوان» نیز در مورد نقش شبکه های اجتماعی در فعالیت های رسانه یی گفت: احساس می کنم که گسترش شبکه های اجتماعی به گونه یی است که نمی توان از راه های تدافعی برای مقابله با آن استفاده کرد. ما به عنوان اعضای رسانه و بسیاری از فعالان رسانه یی همفکر، از این فرصت استفاده می کنیم و تا جایی که ممکن است از شبکه های اجتماعی در راستای ترویج افکار خود کمک می گیریم اما معتقدم به طور حتم باید راهبرد و روش جامعی برای حضور در این شبکه ها وجود داشته باشد.
وی با تاکید بر این موضوع که باید برنامه ریزی شده وارد عرصه ی مدیریت فعالیت در عرصه های مجازی و به ویژه شبکه های اجتماعی شد، گفت: هر چه قدر حضور رسانه یی ها در این فضا بیشتر باشد، آن ها می توانند به اعتبار آن اضافه کنند، روشنگری و خط دهی مناسبی داشته باشند و از بروز شایعات جلوگیری کنند. در مجموع احساس می شود فضا به گونه یی است که نباید میدان را خالی کرد بلکه باید این شرایط را به فرصت تبدیل کنیم.
رضوانی در مورد تاثیر شبکه های اجتماعی بر فعالیت رسانه یی سنتی نیز افزود: شبکه های اجتماعی فعالیت رسانه های سنتی و مطبوعات را تضعیف نکرده است. رسانه های سنتی همچنان رسانه های معتبری هستند زیرا از گذشته دارای اعتبار بیشتری نسبت به دیگر رسانه ها بوده اند و از این نظر از شبکه های اجتماعی متمایز هستند.
مدیر روابط عمومی روزنامه ی جوان با تاکید بر این نکته که این شبکه ها نمی توانند رسانه های سنتی را خیلی تحت تاثیر قرار دهند، افزود: با این حال معتقدم فضای مجازی میزان رجوع به مطبوعات و رسانه های سنتی را تاحدودی پایین آورده است به همین دلیل باید تدابیری اندیشیده شود تا با خلاقیت بیشتر و برنامه ریزی بهتر مردم را ترغیب کنیم که به این فضا رو بیاورند.
وی در مورد اینکه شبکه های اجتماعی چه کمکی را می توانند برای بهبود فعالیت رسانه های سنتی انجام دهند نیز گفت: شبکه های اجتماعی در زمینه ی سرعت و تبادل تحلیل و اخبار به ما کمک می کنند. ما اکنون می توانیم با تفکرات مختلف راحت تر ارتباط برقرار کنیم اما در گذشته به دست آوردن نظرات افراد، جامعه و مسوولان از طریق تلفن یا مراجعه ی حضوری خیلی مشکل بود. شبکه های اجتماعی سرعت کار را بسیار بالا برده اند؛ با استفاده از این شبکه ها اصحاب رسانه، تحلیل ها و اطلاعات بیشتری را به دست می آورند و می توانند آن ها را برای بالا بردن سطح کار خودشان مورد استفاده قرار دهند.
با linestore همراه باشید